Aşağıda alt alta sıraladığım bu anlamlı sözlerin bazılarını çocukluğum sırasında o yıllardaki adı ile köyümüz İbrala’da bende duymuş isem de çoğunu duyduğunu ve gördüğünü hiç unutmayan ve benden daha zeki olan rahmetli eşim Hayriye’den işittim. Kendisi karşılaştığı olaylar sırasında bu deyimleri çok sık kullanırdı.
Hani bazı geçmiş yazılarımda eski olayları ve sayısız masalları bizlere olduğu gibi anlatan eli gibi dili de becerikli amcamın eşi yengemden bahsetmiştim. İşte eşimin de kendi ailesindeki benzer kişilerden öğrendiği bu deyimlerin hatırladığım kadarını aşağıya aktarmış oluyorum.
Bu deyimlerin mana ve anlamları benim açıkladığımdan daha geniş ve belki de hatalı olabilir. Ben bu deyimleri yer darlığından kısa cümlelerle ifade etmeye çalıştım. Bu sebeple oluşan olumsuzluklardan peşin özür dileyerek yazımızın özüne devam ediyorum.
1-Vurdun mu öldür. Verdin mi güldür:
Burada daha çok arzu edilen verdiğin bir hediye, bağış işe yarar olması istenirken değersiz, gösteriş için verenler kınanıyor
2-Otur gelin otur. Dokuz ineğin boku yatır.
Yapılacak iş çok. Hemen işe başla ve devam et. Bu işi senden başka yapacak kimse yok manasına gelen bir deyim.
3-Pancarda girdi okkaya. Eşekte gitti Mekke ye
İyi ile kötü, büyükle küçük, haklıyla haksız, emek sarf edenle hiç çalışmayan arasında hiçbir fark kalmadı
4-Ekmek neylesin hırıyı,sabun neylesin karayı..
Yapısı hastalıklı olana ne yedirirsen yedir olacağı o kadardır. Kara lekeler sabun ile bile çıkmaz gibi
5-Katıranı( Katranı)kaynatsan olur mu şeker?,Cinsini s… cinsine çeker.
Kötü huylu, belalı kimselerin seni aldatmasına kanma onlar değişmezler. Fırsatını yakaladıkları zamanda o eski icraatlarını yaparlar
6-Attığım taş dilediğim kuşu vurmadı.
Düşündüğüm gibi olmadı. Hedefime ulaşamadım.
7-Halının tozu. Delinin sözü.
Halının tozu ile delinin sözü hiç bitmez manasında kullanılırdı
8-Kafa dolu beyin boş. Tut kulağından çifte koş.
Kafa kulak yerinde, Fizyonomisi-görüntüsü gayet iyi. Ancak akıllı değil.
9-Hay hörümüş, hörümüş. İnce kalın birimiş.
Ben öyle sanıyordum ama öyle değilmiş gibi v.s
10-Yeşili tattık. Derdi attık.
Yol ve vasıtanın bulunmadığı eski yılarda köy halkı yiyeceği sebze meyveleri kendisi yetiştirir. Onların olgunlaşması ile ancak yeme imkânına kavuşurlardı ki buradaki yeşillik anlamı da onu ifade ediyor. Yani zor olan kış günleri geride kaldı. Şimdi yaşamak daha kolay çünkü şifa bulacağımız sebze ve meyvelere de kavuştuk anlamını taşıyor.
11-Alma mazlumun ahini, gökten indirir şahini.
Gücünün yettiğine zulmetme, Hakkını yeme. Öyle bir ilahi Kudret vardır ki kuş gibi uçup gitsen dahi o kuvvet seni oradan aşağıya indirecek zulmettiğinin öcünü senden alır.
12- Avrat tuz der. Kıçın çiz der.
Çalış kazan. Yakınlarının ihtiyacını karşıla Çalışmazsan en yakınlarındakiler bile seni ayıplar. Mahcup olursun
13- Gökçe baylık, bir aylık.
Burada kast olunan gökçe o eski yıllarda köyde yetiştirilmekte olan meyve ve sebzeler. Onun ömrü de yalnız aylarla sınırlı. Kısa süre içinde ya tükenir veya soğuk vurup bitirir.
14-Otu çekerlerde köküne bakarlar.
İnsanlarda ve ailelerde de aranan iyi huyluluk. Asillik.
15-Yaptığı yenir, diktiği giyilir.
Becerikli insanlar için ve bilhassa kadınlarda aranan özellikleri belirtir.
16- Döşe döşşeği (döşeği)de, yat aşşağı (aşağı)
Çalış kazan. Sonrada rahat et veya Devamlı iyilik yap. Çoğunun karşılığını görürsün. Sen başkalarına yardımda bulunmamış isen karşılığını bekleme.
17- Eşşek taşa bir kere yokundur.(Dokunur)
Sen muhtaç olduğunda ben sana yardım etmiştim. Ama senden karşılığını göremedim. Artık bundan sonra benden hiçbir şey bekleme.
18- Dikeni battığı yerden çıkarırlar.
Sana kötülük yapan başkası. Git öcünü sana kötülük yapandan al. Benden ne istiyorsun
19- Laf geldi gediğine, darılma dediğime
Sen söylediklerinle haksızsın. Kusura bakma ama o iş senin bildiğin ve iddia ettiğin gibi değil.
20- Bayramda takılamayan tüfeğin kulpu kırılsın.
Zamanında yapılmayan bir iş ve zamanında gelmeyen bir yardım vs.
21- Keloğlan ekin ekti. Yemeden başa kaktı.
Bir başkasına yaptığı iyiliği devamlı dile getirenler için kullanılan söz.
22- Eşşek kayadan uçtu. Tasası sana mı düştü?
Ben onunla konuşuyorum. Sen araya giriyorsun. Seni niye ilgilendiriyor ki.
23- Çıktı bostan, ayrıl dosttan. Geldi güz dostunu düz.
Artık yaz geldi Yetiştirdiğin sebze ve meyveler yiyecek duruma geldi. Onlar ancak sana yeter. Bir başkası ile paylaşma. Kış yaklaşınca da kendine yine dost bulmaya çalış. Çünkü zor günler dost ve ahbaplar ile birlikte daha kolay geçer.
24 Dost dosta kuzu yollar, kuyruğunu keserde mi yollar?
Verdiğin yardımı ucundan kıyısından kestikten sonra değil tam olarak gönder
25-. Evin soğuksa ısıt. Yatağın soğuksa tütüt
Evin soğuk olduğunda ateş yak ısıt. Yatağın soğuk ise yelle
26 – Kuruya kurt düşmez.
Bu deyim mantığın kabul etmediği, olmayacak işler için kullanılır.
27- Ordumuz çok. Kimsemiz yok.
Çok kalabalık bir akraba topluluğumuz veya komşularımız var. Ancak bir dara düşsek kimse yardımımıza gelmez.
28- Sap kabarır. Sahibi kubarır.
Harman yerine çekilen ekinlerin sapları büyük hacim kaplar ve sahibi de bu çokluktan sevinir. Ancak içinden çıkacak daneler ne kadar olacak onu bilemez vs.
29- Asil azmaz. Bal kokmaz.
Asil bir kimseden korkma. Ondan kimseye zarar gelmez. .
30- Oturduğu ahır sekisi çağırdığı İstanbul türküsü.
Kendi çapına bakmadan kendinden çok yükseklerden atıp tutan veya iş yapmaya kalkan kişiler için söylenir.
31- Allah sana son gürlüğü versin.
Genç yaşta güçlüklerin atlatılması kolaydır. Esas mesele ihtiyarlığında karşılaşacaklarındır. O zaman Allah sana daha çok yardım etsin. Güçlen kuvvetlen.
32- Malı (Hayvanı) hak alarak güderler. İnsanı ise haksız güderler.
.Burada insanı gütme anlamı o insanın nasıl biri yani iyimi, kötümü varlıklımı, yoksul mu olduğunu bilmek anlamında kullanılmıştır.
33- Sıcaktan adam ölmez. Kişizadeden zarar gelmez. Kork soğukla soysuzdan
Burada kullanılan sıcaklık normal bir sıcaklık olup ondan ve asil kişilerden zarar gelmeyeceğini, soğuktan korktuğun gibi soysuz, belalı insanlardan da korkulmasından bahsediliyor.
34-Yaralı parmağa bile çöğdürmez.(İşemez)
Varlığı olduğu halde hiç kimseye yardım etmeyen kişilere denir.(Yaralı parmağa bile işemez sözünden acaba eskiden insanlar yaraya antiseptik gibi işerler miydi diye de aklıma gelir)
35- İt takkeyi nitsin. Tingilderken düşürür.
Kendisine verilen herhangi bir eşyayı kaybedenler için kullanıldığı gibi daha çok misaller içinde kullanılırdı.
36- Oluk başında oynayan, çark evinde bulunur.
Su ile çalışan değirmenlerin oluk başları çok tehlikeli olduğundan oraya yanaşılmaması istenirken burada anlatılmak istenen esas mesele Tehlikesi çok olan işlerle uğraşanların karşılaşacakları tehlikeleri-riskleri de çok olduğunu anlatan bir deyimdir
37- Değirmenci olur. Kibirinden hak almaz.
Yaptığı işe karşılık alacağına nazlanan kimseler için kullanılırdı.
38- Allahım dipte yatırıp kapıya baktırmasın.
El ayak muhtacı-Felçli kişiler gibi yatakta yatıp acaba kim yardıma gelecek diye yollara bakanlar için söylenen bir deyim.
39- Allah yaz gününün gündüzünü uzatmış bitmeyen işler bitsin diye, Kış gününün gecelerini uzatmış, bitmeyen ömürler bitsin diye.
Açıklanmasına dahi gerek duyulmayan çok anlamlı bir söz.
40- Dün bir bugün iki. Acep yârim yolda mı ki?
Aceleci insanlar için söylenen bir deyim.
41- Süpürülmedik eve görülmemiş misafir.
Hiç umulmayan-beklenilmeyen ve aynı zamanda ani gelen misafirler için söylenirdi.
42- Evini temiz tut misafir gelir. Kendini temiz tut ölüm gelir
Her zaman her şeye hazırlıklı ve temiz ol.
42- İnsan el içine iki defa çıkar. Biri düğünde diğeri de ölümde.
İkisinde de insanlara verilen değer ölçüsü o günlerdeki kalabalığa göre verilmiyor mu?.
43-Giderken boş gitme
Yukarıda en son maddede yazdığım “Giderken boş gitme” sözcüğü eşimin bilhassa rahatsızlandıktan sonra bana, hele son zamanlarda söylediği en önemli sözlerden biriydi. Rahatsızlığı sebebiyle artık eskisi gibi işte yapamadığından bazı işleri benim yapmam gerekiyordu. Misal olarak oturma odasından mutfağa giderken oraya götürülmesi gereken eşyayı da onun o “Giderken boş gitme “ ikazları ile yapıyordum.
Eşimin vefatından sonra evimde tek başıma yaşamakta olduğumdan her ne kadar çocuklarım beni sık sık ziyaret ederek evde yapılacak işlere yardım ediyorlarsa da onların olmadığı zamanlarda evde oluşan mecburi işleri benim yapmam gerekiyor.
Yukarda da yazdığım gibi bu deyimlerin çoğunu ondan öğrenmiştim zaten. O, şu anda dünyada değil.ama bana hala yardımını sürdürüyor.Onun bana öğretmiş olduğu çok önemli işler ve öğütler sayesinde yaşamımı daha da kolay sürdürmekteyim. Ona olan borçlarım kadar özlemim de çok büyük ve sonsuzdur Allah ona rahmetini esirgemesin derken Yaseri Asım ERSOY’un dili ile.
Ömrüm seni sevmekle nihayet bulacaktır. Yalnız senin aşkınla ruhum solacaktır.
Son darbe-i kalbim yine ismin olacaktır. Yalnız senin aşkınla ruhum solacaktır.
Dolar 34,5501 % 0.25
İmsak Vakti 02:00
News
